Doğum sonrası dönem her anne ve bebek hatta aile için özel bir dönem olup her kültürde farklı uygulamaları kapsar. Bu dönem anne ve bebeğin hastalıklara karşı savunmasız kaldığı ve destek gerektiren bir dönem olarak kabul edilir. Türk kültüründe yeni doğum yapan kadın lohusadır.
Lohusalık Dönemi Nedir? Neden olur?
Doğumdan sonraki 42 gün (6 hafta) lohusalık dönemidir. Lohusalık gebelik boyunca gebe vücudunda oluşan değişikliklerin gebelik öncesi haline geri dönme sürecidir. Bu dönemde anne ve bebeğin beden ve ruh sağlığının korunması için özenli bir bakım gereksinimi vardır.
Doğum Sonrası Süreçte Nelerle Karşılaşacağım?
Doğum sonrası süreç hastanede ve evde geçirilir. Hastanede sağlık çalışanlarının desteği olurken evde eş, aile desteği önem arzeder. Avrupa ülkelerinin çoğunda doğum sonrası 7 gün lohusalara evde ebe destek hizmeti verilmektedir. Lohusalığı hastanede ve evde olarak 2 başlık altında anlatmak istedim
Hastanede Lohusalık
Vajinal doğum sonrası 24 saat, sezaryan sonrası 48 saat hastanede yatış gerekecektir. Vajinal doğumun en güzel tarafı annenin doğum sonrası ayağa kalkıp rahat yürüyebilmesi, kendisinin ve bebeğinin ihtiyaçlarını rahatlıkla giderebilmesidir.
- Bebek, doğar doğmaz bir problem yoksa hemen doğum sonrası anne teni ve memesi ile buluşturulur. Bebeğine dokunma ve emzirme salgılanan hormonların etkisiyle eşin yani plasentanın daha çabuk ayrılmasını sağlar. Ayıca kesi yapıldı ise veya yırtıklar oluştuysa onarım yapılırken annenin bebeği ile ilgilenmesi diğer konulara gereksiz odaklanmasını engeller. Sezaryan doğumda anneye genel anestezi yapılmadı ise anne ve bebek teması sağlanır.
- Vajinal doğum ve sezaryen sonrası anne bebeğini rahatlıkla emzirebilir. Doğum şekli süt salınımını etkilemez. İster vajinal ister sezaryan doğum olsun süt salgısını başlatan şey bebeğin emmesidir. İlk saatler ‘bebek az emdi’, ‘sütüm az’ gibi düşünceler anneyi kaygılandırır. Unutmayın ki bebeğin midesi ilk günlerde çok küçüktür. Az miktarda da süt gelişi bebeğin doymasını sağlayacaktır. Bazen yeni doğan bebek hemen ememez. Sıvı dolu ortamdan doğan bebeğin ağız, mide, akciğerlerinden sıvıyı atabilmesi için biraz zaman tanımak gerekir. Böyle durumlarda bebeği emmeye zorlamak solunum problemlerine neden olabilir. Bebeğin solunumu rahatlayınca anne memesi ile buluşturulur.
- Bol sıvı, su alınmalıdır. Doğum yapan anne sıvı ve kan kaybederler. Bu kayıp sezaryen doğumda daha fazladır. Vajinal doğumda ağızdan su içilirken, sezaryan doğumda sıvı ihtiyacı serumlarla desteklenir. Sezaryen epidural anestezi ile yapıldıysa ameliyattan hemen sonra mide bulantısı yoksa su içmekte sakınca yoktur.
- Doğum yapan anneler hareketli olmalıdır. Gebelik pıhtı oluşumunun ve emboli atma riskinin yüksek olduğu bir durumdur. Bu risk lohusalıkta artar. Özellikle gebeliğinde kan sulandırıcı iğne kullanan annelerin lohusalık döneminde tedaviye devam etmeleri gerekir. Yürümek özellikle sezaryanla doğum yapan annelerde gaz çıkışını kolaylaştırır.
- Doğum sonrası rahim hemen küçülmez. Genellikle göbek hizasındadır. Karın bölgenize bastırdığınızda sert olarak ele gelir. Hem alınan kilolar, hemde rahim büyüklüğü nedeni ile karın bölgesi 20 – 24 haftalık gebelik büyüklüğündedir. Zamanla küçülecektir. Çabuk küçülsün, karın bölgesi kalmasın diye sargı yapmak, korse giymek anlamsızdır. 2. ve sonraki doğumlarda emzirirken salgılanan oksitosin hormonu rahim kasılmasına bağlı ağrı hissetmenize neden olabilir.
- Hastanede ilk günlerde emzirme sütyenine ihtiyaç olmaz. Bebeğin sık sık memede olması, emzirme eğitimleri nedeniyle memenin çabuk açılması pratik olur. Emzirmeye uygun gecelik ve pijama sizi rahatlatır. Her emzirme sonrası anne sütü yada meme başını yumuşatan kremler sürülebilir. Bu kremlerin çoğunu yıkamak gerekmez. Bebek emerken meme başı ile birlikte çevredeki siyah areola dediğimiz bölge de ağza tutturulmalıdır. Meme başı küçük yada içine dönük anneler bazen silikon meme başlığı kullanmaya ihtiyaç duyabilirler.
- Vajinal doğumdan hemen sonra ayakta duş alınabilir. Dikişlerin kuru tutulması yeterlidir. Özel bir bakım, pansuman gerekmez. Sezaryandan sonra taburcu olacağınız gün kesi bölgesine opsite denilen bir yara spreyi sıkıyoruz. Opsite, cilt üzerinde cildin solunumuna engel olmadan, su ve mikrop geçirmeyen koruyucu bir tabaka oluşturur. Böylelikle pansuman ihtiyacı olmaz ve ayakta duş alınabilir.
- Anne sütünün bebek için yeterli olduğu, bebeğin idrar ve kaka yapması ile ağırlığının günlük takibi ile anlaşılır.Her yeni doğan, kilosunun % 5 ini kaybedebilir. Bazen iri bebeklerde kan şekeri düşerse, bebekte daha fazla kilo kaybı olursa, bebekte sarılık varsa mama takviyesi gerekebilir. Kesinlikle biberon kullanılmaz. Mama enjektör, kaşık, bardakla verilebilir. Mama takviyeleri geçicidir. Annenin sütü artığında, bebeğin durumu düzeldiğinde mama bırakılır.
- Hastane odasında anne, bebek ve 1 refakatçi yeterlidir. Kalabalık ve gürültülü ortamlar anne ve bebeği rahatsız eder. Günlerce karanlık, sessiz ve sıcak ortamda olan bebek için, doğduktan sonra benzer ortam sağlanmalıdır. Oda loş, sessiz ve belli sıcaklıkta olmalıdır. Annenin mahremiyetine özen gösterilmeli memesini rahatça açıp emzirebileceği bir ortam için özen gösterilmelidir. Bebek öpülmemeli, kucağa alırken eller yıkanmalıdır.
- Taburcu kararı hem annenin muayenesi, hem de bebeğin muayenesi sonrası verilir.
- Anneye doğum sonrası kullanması gereken ilaçlar varsa reçete edilir. Beslenmesi, kontrol zamanı ve lohusalık acilleri anlatılır. Doğum sonrası ilk 3 gün kanama adet gibi olur, zamanla kanama azalıp akıntıya dönüşür. 40 dolana kadar leke kanamalar devam edebilir.
- Bebeğin beslenmesi ve bakımı hakkında bilgi verilir. Yeni doğan bebekler hastanede yıkanmaz. Cildinde bulunan verniks (koruyucu krem) adını verdiğimiz koruyucu tabakanın 24 – 48 saat bebek cildinde kalması önemlidir. Ayrıca yenidoğan bebekler yıkanırsa ısı kaybeder, üşürler. Sadece bebek doğmadan önce kaka yaptı yani mekonyumlu ise ve annede hepatit B – C gibi bebeğe bulaşma olasılığı olan hastalık varsa yıkanır. Evde göbek bağının kuru tutulması amacıyla göbek bağı düşene dek banyo önerilmez. Yine göbek bağının ıslanmaması için alt bezinin göbeği dışta bırakacak şekilde bağlanması önemlidir. Bebeğe astanede hepatit B aşısı yapılır ve K vitamini uygulanır. Gözlerini korumak için antibiyotikli göz damlası damlatılır. Bebek taburcu olurken topuk kanı alınır. Topuk kanında SMA, konjenital hipotroidi, kistik fibrozis, konjenital adrenal hiperplazi, fenilketonüri ve biotinidaz enzim eksikliği hastalıkları taranmaktadır. Topuk kanları belirli merkezlerde incelenmekte, sonuçlar 2 – 3 haftada belli olmaktadır. 1 – 2 hafta içinde topuk kanı ya sağlık ocağında yada doğum yaptığınız hastanede tekrar alınır. Bebek taburcu olduğunda kontrol randevusu planlanır, yenidoğan acilleri anlatılır. Bebeğin ilk dışkısı (mekonyum) yeşil renklidir. 2, 3 günden sonra rengi sarıya döner.
Evde Lohusalık
- Taburcu olduktan sonra ayakta duş şeklinde banyo yapılabilir. Her gün duş almak anneye kendini iyi hissettirir.
- Bol sıvı ve uygun beslenme anne ve bebek için önemlidir. Emzirme döneminde günde 300 – 500 kalori ek harcanacağından, gebelikte alınan kilolar rahatlıkla verilir. Gereksiz şekerli ve unlu gıdalardan uzak kalmak, çorba, bol su, evde hazırlanmış meyve suyu, ayran içilmesi önerilir. Yine proteinden zengin beslenmek önemlidir.
- Doğum yapan anne dinlenmelidir. Bebek bakımını eşiyle birlikye yapmalı, ev işlerine yakınları destek olmalıdır. Dinlenmeli derken bu yatak istirahati şeklinde olmamalıdır. Gebelik ve lohusalık pıhtı atma riski oluşturduğundan annenin hareketli olması ama yorulmaması önerilir. Geceleri emzirme nedeniyle uyku sık sık bölündüğünden gün içinde en az 2 saat dinlenme ve uyku sağlanmalıdır.
- Annelerde biraz da hormonların etkisiyle duygu durum değişiklikleri olabilir. Eşi ve yakınlarının fiziksel destekleriyle beraber psikolojik destekleri de önemlidir.
- Reçete edilmişse ilaçların zamanında alınmasına dikkat edilmelidir.
- Lohusalık boyunca cinsel ilişki önerilmez.
- Genellikle bebekler için verilen 5. gün kontrol muayenesinde annenin de kontrol edilmesinde fayda vardır.
- Doğumdan 1 hafta sonra rahim 12 haftalık gebelik cesametindedir.
- Kullanılan pedler emici, yumuşak, kokusuz olmalıdır. Sık sık değiştirilmeli pamuklu iç çamaşırı tercih edilmelidir. Tampon kullanılmamalıdır.
- Kanama 3 günden sonra zamanla azalıp löşi denilen bir akıntıya dönüşür. Löşi enfeksiyona uygun bir ortam oluşturduğu için hijyene çok dikkat etmelidir. Ped değiştirdikten sonra eller sabunla yıkanarak bebek öyle kucağa alınmalı, emzirilmelidir.
- Vajinal doğumda esneyen vajina zamanla tam olmasa da eski sıkılığına kavuşur. Bu sıkılığı sağlamak için kegel egzersizi yapmakta fayda vardır.
- Epizyotomi onarımında yapılan dikişler alınmaz. 1 – 2 hafta içinde kendiliğinden düşer. Bölgeyi kuru tutmak önemlidir. Pansuman gerekmez. Sezaryen dikişleri genellikle estetik, cilt altı dikişleridir. Dikiş bölgelerinde hafif morarmalar olabilir, zamanla kendiliğinden geçer.
- İlk aylarda cinsel isteksizlik olabilir. Hormonların etkisiyle ve bebeğe olan ilgi ve yorgunluk kadınların bir süre eşlerine ilgisini azaltabilir. Geçici bir durumdur.
- 40 dolduktan sonra jinekolojik muayene, doğum kontrol yöntemleri hakkında bilgilenme için doktor kontrolü önerilir. İlk ilişkilerde hormonların etkisiyle vajinal kuruluk olabilir. Böyle durumda ilişki öncesi kayganlaştırıcılar kullanılabilir.
- Doğum sonrası egzersizler 40 dolduktan sonra yapılabilir.
Lohusalık Kaç Gün Sürer?
Doğumdan sonraki ilk 24 saatten sonra başlayıp, 7-10. güne kadar devam eden dönem erken postpartum (doğum sonrası) ve bundan sonraki 6 haftalık süreç ise geç postpartum dönem olarak tanımlanır. Postpartum dönemde olan lohusa kadınlar, fizyolojik ve psikolojik değişimler yaşarlar ve bu değişimler, kadının yaşam kalitesini ve sağlığını etkiler.
Lohusalıkta Anneyi Neler Bekler?
Her anne baba adayının dileği bebeklerini sağlıkla kucaklamak, anne ve bebeğin sağlıkla taburcu olmalarına tanıklık etmektir. Doğum sonrası komplikasyonlar, bebeğin bebek yoğun bakıma alınması gibi durumlar aileler için zorlu bir lohusalık sürecine neden olur. Her şey yolunda olsa da lohusalarda çoğu kendiliğinden düzelecek bazı sorunlar olabilir. Yorgunluk, uykusuzluk, beslenme gereksinimi, bebek bakımı lohusalara aile bireylerinin desteğini gerektirir.
- Lohusalık döneminde kadınlar alışık olmadıkları hormonal değişiklik yaşarlar. Kadınlık hormonu estrojen azalırken, süt hormonu prolaktin yükselir. Prolaktin yüksekliği adet olamama, adet düzensizliği, ateş basması, cinsel istekte azalmaya neden olur. Lohusalık döneminde cinsel ilişki olmamalıdır. Emzirme boyunca yüksek prolaktin düzeyi, bedensel değişikliklerin normale dönme sürecinde kadının bedensel olarak kendini bitkin hissetmesi, yorgunluk eşe olan ilgiyi azaltır. Bu durum genellikle 6 aydan sonra normale döner.
- Doğumu takip eden günlerde loşi adı verilen, adet kanamasına benzer kırmızı renkli bir akıntı olur. Bu dönemde petler sık değiştirilmelidir. Tampon kullanılmamalıdır.
- Doğum sonrası idrar yapmayla ilgili poblemler yaşanabilir. İdrar kaçırma, tutamama, tamamını boşaltamama, idrar yaparken ağrı gibi şikayetleriniz olursa doktorunuzla görüşmelisiniz. İdrar kaçırma şikayeti genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden düzelir. Bu süreçte kegel egzersizi yapmanız faydalıdır
- Çoğu gebede hemoroid vardır. Hemoroid anal bölgedeki toplardamarların genişlemesine bağlı bir varistir. Özellikle vajinal doğumda ıkınmaya bağlı olarak hemoroidler büyüyebilir, ağrı, kanamaya neden olabilir. Kadın doğum hekiminiz size yardımcı olsa da hemoroid tanı ve tedavisi genel cerrahlar tarafından yapılır. Kabız kalmamak, bol su içmek önemlidir.
- Doğum sonrası sizi en çok endişelendiren şey bebeğinizi besleyebilmektir. ‘Sütüm yetiyor mu?’sorusu hep aklınızdadır. Bebeğiniz idrar ve kakasını yapıyorsa sütünüz yetiyordur. Yapılan çalışmalarda annelerde yetersiz süt algısının oluşmasının iki nedeni tespit edilmiştir. Birincisi annelerin bebek davranışlarını yanlış yorumlamaları ikincisi emzirebilme yeteneklerine güven duymamalarıdır. Emzirme eğitimi size hastanedeyken verilir. Bebeğiniz taburcu olmadan tartılır, beslenmesi kontrol edilerek, idrar ve mekonyum sayısı takip edilerek taburcu kararı verilir. Doğumdan sonraki ilk günler memenizi boş hissetmeniz normaldir. Doğumdan 4-5 gün sonra memeler süt ile dolar.
- Bebekle beraber sizin de beslenmeniz önemlidir. Anne sütünün tadını değiştirebilen soğan, sarımsak, brokoli, kabak, karnabahar, acı baharatlar veya gaz yapan kurubaklagiller, süt ve hazır yemeklerden kaçınılmalıdır.Yemeklerde iyotlu tuz kullanmalı, çay kahve tüketimi azaltılmalıdır. Proteinden zengin gıdalar almak ve bol su, sıvı tüketmek önemlidir. Doğumdan hemen sonra tartılıp kilo veremediğinizi düşünmeyin, doğum sonrası kilonuz lohusalık bitiminde olan kilonuzdur.
- Doğum sonrası kendinizi bitkin, yorgun, uykusuz hissedebilirsiniz. Ev işlerinde bir yakınınızın size destek olması dinlenmeniz ve beslenmeniz açısından gereklidir.
- Cilt renginde değişikliklikler doğum sonrası yavaş yavaş normale döner. Göbekte, genital bölgede cilt renginde meydana gelen koyulaşmalar zamanla açılır. Karın, üst bacak, memelerde çatlak oluştuysa ne yazık ki kendiliğinden düzelmez. Kırmızı renkli görünüm zamanla beyaza dönüşür. Gebelik boyunca saç dökülmesi hormonların etkisiyle azalır ancak doğum sonrası yine hormonların etkisiyle saç dökülmesi artar. Saç dökülmesi doğum sonrası 5 aya kadar artarak, 6 ay-1 yıl içinde düzelme gösterir. Devam ederse dermatoloji uzmanı görmelidir.
Doğum Sonrası Rahim ağzı, Rahim ve Vajende Değişiklikler
Bebeği haftalarca taşıyan ve büyüyen rahim (uterus) doğum sonrası göbek hizasındadır. Lohusalık döneminde yavaş yavaş küçülerek eski haline gelir. Zayıf lohusalar karın bölgelerine dokunduklarında sert olarak rahmi hissedebilirler. Doğum sonrası kanama olmaması için hastanede sağlık personeli rahim üzerine zaman zaman masaj yaparak rahmin sertleşmesi, kasılmasını sağlar. Haftalar boyunca yavaş yavaş büyüyen rahim ve cildin doğum sonrası hemen küçülmesi mümkün değildir. Bir süre 20-24 hafta gebe gibi görüneceksiniz. Doğum sonrası korse kullanmanın bilmsel anlamda faydası yoktur. Korse takmak isterseniz doğumdan 10 gün sonra korse giyebilirsiniz.
Vajinal doğumda rahim ağzı 10 cm kadar açılarak tamamen incelir ve bebeğin doğumu gerçekleşir. Rahim ağzı normal doğumdan 1 hafta sonra yaklaşık 1 cm açıklıktadır, 6 hafta sonra normale döner. Normal doğum yapan kadınlarda rahim ağzının görünümü yuvarlak değil yassıdır. Doğum eylemi yani doğum sancısı yaşamadan sezaryen olan kadınlarda rahim ağzı açıklığı olmaz. Sezaryen doğum sonrası rahim ağzı yuvarlak görünümdedir.
Normal doğum sırasına doğum kanalını oluşturan vajina bebeğin doğumuna izin verecek kadar esner. Bazen de hem genital bölgede cilde hem de vajinaya epizyotomi adı verilen kesi yapılır. Kesi yapılmasa da vajinal yırtıklar oluşabilir. Bu bölgeye atılan dikişler doğum sonrası kendiliğinden dökülür. Vajina normal doğum sonrası yavaş yavaş iyileşir ve 3 hafta bitiminde son halini alır. Normal doğum sonrası vajina asla doğum yapmadan önceki gerginliğine gelemez, vajinal giriş biraz açık kalır.
Lohusalıkta Adet Döngüsü
Emzirmeyen annelerin adet kanamaları genellikle doğumdan 7-9 hafta sonra başlar. Bu adet kanamaların çoğu yumurtlama ile birliktedir.
Emziren annelerde yükselen prolaktin hormonu yumurtlamayı engelleyerek adet kanamasını erteler. Ancak adet görmemek yumurtlama olmadığını göstermez bu nedenle adet görmemek gebelikten korumaz. Emzirme döneminde adet görme, adet görmeme ve adet gecikmeleri normaldir.
Doğum Sonrası Ne Zaman Cinsel İlişkiye Başlanmalı?
Doğum ister vajinal olsun ister sezaryenle olsun doğum sonrası 6 hafta yani lohusalık süresince cinsel ilişki olmamalıdır. Doğum sonrası azalan estrojen artan prolaktin hormonu cinsel isteksizlik ve vajinal bölgede kuruluğa neden olabilir. Cinsel ilişkide vajinal kayganlaştırıcılar kullanılabilir.
Lohusa Döneminde Görülen Ruhsal Sıkıntılar
Doğumdan sonra 1-2 hafta yorgunluk, keyifsizlik, yetersizlik hissi ve zaman zaman ağlama normaldir. Bu lohusalık hüznü genellikle aile ve eşin desteğiyle kısa zamanda geçer.
Ancak lohusalık hüznü 2 haftadan uzun sürerse annede anksiyete, içe kapanma, çaresizlik hissi, duygusal dengesizlik, bebekten uzaklaşma, umutsuzluk, iştah sorunları eşlik ediyorsa doğum sonrası (postpartum) depresyonun belirtisidir. Diğer aile bireylerini de etlileyen bu durumda hiç zaman kaybetmeden uzmanlardan gerekli psikolojik destek almak gerekir.
Lohusalıkta Görülebilen Sorunlar Nelerdir?
Doğum sonrası nadir de olsa ciddi problemler olabilir. Bu nedenle doğum sonrası en az 24 saat hastanede kanama, ateş, nabız, tansiyon ölçümleri ile lohusa takip edilir. Taburcu sonrası aciller hakkında bilgi verilir. Lohusanın hiç şikayeti olmasa bile doğumdan 7-10 gün sonra kontrolü yapılmalıdır.
- Kanama: Her doğum sonrası bir miktar kanama olması normaldir. Ancak tansiyon ve nabzı etkileyen yoğun kanamalar anne hayatını tehdit eder ve acil yaklaşımı gerektirir. Doğum sonrası anormal kanamanın en sık nedeni atoni yani rahmin yeterince kasılamamasıdır. İkinci sırada doğuma bağlı yırtıklar, kesiler anormal kanamaya neden olur. Olası bu riskler nedeni ile doğumlar hastaneden gerçekleştirilmelidir. Acilen kanamanın nedeni bulunarak tedavi uygulanır. Nadir de olsa doğum sonrası kanama taburcu olduktan sonra olabilir (geç postpartum kanama).
- Emboli: Bebeğin amniyon sıvısının annenin kan dolaşımına geçerek beyin, akciğerler gibi organlara giden damarlarda tıkanıklığa neden olmasıdır. Ne yazık ki anne kısa sürede hayatını kaybeder. Tanı ve tedavisi çok zordur. En önemli anne ölüm nedeni amniyon mayi embolisidir.
- Tromboz: Gebelik, doğum ve lohusalık dönemi tromboemboli riskinin yüksek olduğu dönemlerdir. Bu risk doğum sonrası daha yüksektir. Hayati organlara giden damarlarda pıhtı oluşması trombozdur. En önemli risk tromboz öyküsüdür. Trombofilisi olan gebelerde, obez gebelerde, varisi olanlarda bu risk artar. Şiddetli bacak ağrısı, göğüs ağrısı trombozu akla getirir.
- Enfeksiyonlar: Genellikle doğumdan 24 saat sonra şikayetler görülür. Doğum eyleminin uzaması, amniyon mayinin erken gelmesi riski artırır. Enfeksiyon memeler, idrar yolu, rahim ve doğum kanalında olabilir. Ancak doğum sonrası her ateş enfeksiyon anlamına gelmez. Annenin sıvı ihtiyacı, memelerden sütün yeterince boşalmamış olması (süt ateşi) ateşe neden olabilir.
- Doğum sonrası idrar kaçırma ve idrar yapamama sık görülen problemlerdir. İdrar kesesi (mesane) doğum kanalına komşu bir organdır. Doğum sırasında bebeğin baskısı ile mesane bazen normal fonksiyonunu yapamaz. Bazende epidural anestezinin etkisi ile mesane fonksiyonu bozulur. Normal doğumdan sonra ve sezaryen doğumda idrar sondası çekildikten sonra 6 saat içinde idrar yapılmalıdır. Eğer idrar çıkışı olmazsa yürüme, genital bölgenin yıkanması, su sesi dinletilmesi ile mesane uyarılmaya çalışılır. Hala idrar çıkışı olmazsa idrar sondası uygulanır. Bazen 5 gün idrar sondası mesanede bırakılarak mesane egzersizi uygulanır.
Bazende özellikle vajinal doğum sonrası idrar ve dışkı kaçırma olabilir. Bu durum genellikle günler içinde kendiliğinden geçer. Kegel egzersizi ile pelvik taban kaslarının güçlendirilmesi faydalıdır.
Doğum Sonrası Vajinal Akıntılar (Löşi, Lochia)
Bebek ve plasenta doğduktan sonra rahim iç tabakasının dökülmesi ile lohusalık döneminde olan vajinal akıntıya loşi (lochia) denir. Bu akıntının içinde rahim iç tabakası ve kan mevcuttur, bu nedenle ilk günler rengi kırmızıdır (löşi rubra). Zamanla rengi açılır ve pembe sarı renkli akıntı olur (löşi seroza). 15 gün sonra rengi daha açılarak (löşi alba) 6 hafta devam eder. Zaman zaman löşi kahverengi olabilir.
Doğumdan 8 saat sonra löşi adet kanaması gibi olur.
Löşi içeriği açısından enfeksiyona çok müsait bir ortamdır. Bu nedenle hijyene çok dikkat edilmeli, pet değiştirilince mutlaka eller yıkanmalıdır.
Löşi miktarı fazla ve parlak kırmızı renginde ise, kötü koku varsa normal değildir.
Lohusalıkta Spor
Lohusalık dönemi yani ilk 6 hafta anne ve bebeğin uyum sürecidir. Bu süreçte biz hekimler tavsiye etsek de çoğu anne egzersiz yapmaya zaman bulamaz. En sağlıklısı ilk 6 hafta bebek ile ilgilenmek, hareketli olmak, sağlıklı beslenmek ve pelvik taban kaslarını güçlendirici kegel egzersizi yapmaktır. Spor planını 6 hafta sonrasına bırakmak anne için daha rahatlatıcı olur. Egzersizler karın ve perine kaslarını güçlendirir, gebelikte bozulmuş olan beden imajının düzelmesini, bacak-bel ağrılarının azalmasını sağlar ve olası damar sorunlarını önler, kilo verdirir, ruh sağlığı için faydalıdır.
Lohusalıkta Perine Bakımı
Vajinal doğumda genital bölgenin kuru tutulması önemlidir. Kanama ve loşi nedeni ile ped kullanıldığından petlerin sık olarak 4-6 saatte bir değiştirilmesi gerekir. Dikiş varsa bölgeyi kurulama ve silme işlemi sürterek değil dokunarak önden arkaya yapılmalıdır. Doktorunuzun ek önerisi yoksa pansuman yapmaya gerek yoktur. Bazen genital bölgede ödem olabilir. Böyle durumda size ödem çözücü solüsyonlar reçete edilebilir. Bu solüsyonları pedinize dökerek kullanabilirsiniz. Dikiş bölgesini kuru tutmak için hafif ayarda bölgeye fön makinasını tutabilirsiniz. Lokal anestezi ve dikişe bağlı perine bölgesinde morarmalar (ekimoz) olabilir. Morluklar önce sarı renge dönüşerek zamanla kendiliğinden iyileşir.
Ağrı çoksa bir havluya sarılmış buz uygulamaları (günde 1 kez 15-20 dakika) rahatlatır. Dikişler 7-20 gün içinde kendiliğinden emilir ve dökülür. Hemoroidi olan gebelerde vajinal doğumlar sonrası ıkınmaya bağlı hemoroidde büyüme, kanama olabilir. Doktorunuzun önerdiği hemoroid kremlerini kullanabilirsiniz. Simit şeklinde yastık üzerine oturabilirsiniz. Bazen hemoroidler çok büyüyerek yada tromboze olarak çok ağrılı hale gelebilir. Bu durumlarda genel cerrah tedaviyi planlar. Kabız kalmamaya, bol su içmeye, lif içeriği yüksek gıdalarla beslenmeye özen göstermelisiniz.
Lohusalıkta Meme Bakımı
Doğum öncesi meme bakımına ihtiyaç yoktur. Bazı gebelerde doğum öncesi süt akışı olabilir ve bu durum normaldir. Meme başı kremlerinin doğumdan önce kullanılmasının bilimsel anlamda bir faydası yoktur. Ancak meme başını yumuşatmak, kabuklanma varsa rahatlatmak için 37 haftadan sonra günde 1 kez meme başı ve çevresindeki areolayı içine alacak şekilde kremler kullanılabilir.
Doğum sonrası emzirme döneminde meme bakımında en önemlisi memelerin temiz olması, meme başının kuru tutulmasıdır. Çünkü ıslak kalan meme uçlarında mikroplar daha kolay çoğalır ve çatlaklara neden olabilir.
Emzirme sonrası meme uçları anne sütüyle silinip (anne sütünün iyileştirici etkisi vardır) mutlaka kurutulmalıdır. Emzirmenin ilk günleri anne sütünü sürecek kadar süt olmayabilir. Kuruması için memeler açıkta tutularak beklenebilir. Kuruduktan sonra sütyen takılır. Sütyen emzirme sütyeni olmalı ve memeleri sıkmamalıdır.
Meme uçlarında çatlak oluşmuşsa meme bakımını yaparak doktorunuzun önerdiği ilaçları veya koruyucu amaçlı meme bakım kremleri kullanılabilirsiniz.
Emzirmedeki tecrübesizlik yada memeyi tam boşaltamama nedeniyle süt kanallarında tıkanıklık olabilir. Tıkanıklık ile memelerde süt birikerek dolgunluk ve ağrıya neden olabilir. Böyle bir durumda, sıcak bir havlu ile kompres yapılmalı, memelere bebe yağı sürülerek göğüs duvarından meme başına doğru masaj yapılmalı, memeler emzirerek yada pompayla boşaltılmalıdır. Yeerince boşaltma sağlanamaz ise enfeksiyon olabilir. Memelerde dolgunluk, ağrı, ısı artışı, titreme ateş bulguları memede enfeksiyon yani mastiti gösterir. Mastit durumunda ağrı kesici ve antibiyotik size reçete edilir. Tedavi edilmeyen mastitler apseye dönüşür ve cerrahi olarak tedavi edilmesi gerekir.
Meme bakımı yaparak doğru emzirme teknikleri uygulayan anneler genellikle sorun yaşamazlar. Emzirme teknikleri doğum sonrası size ebe, hemşireler tarafından gösterilir.
Meme başı içe çökük olan annelere meme başını çıkaracak yöntemler gösterilir. Bazen silikon meme uçlarına ihtiyaç olabilir.
Gümüş kapaklar meme ucu çatlaklarında kullanılabilir. Temiz ve kuru tutulmalıdır. Gümüşün yara iyileştirici etkisi vardır.
Lohusalık Döneminde Beslenme Nasıl Olmalı?
Anne ve bebek sağlığı açısından önemli bir dönem olan emzirme döneminde, emziren annenin yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi anne ve bebek sağlığı için çok önemlidir. Süt üretimi ile annenin laktasyon boyunca enerji ihtiyacı artar. Emziren annenin günlük besin ögeleri şu şekilde olmalıdır:
- 4-5 porsiyon süt ve süt ürünleri (2 kupa süt,1 kibrit kutusu beyaz peynir, 2 kase yoğurrt, 1 kupa kefir
- 4-5 porsiyon et, tavuk, balık, yumurta,kuru baklagiller, yağlı tohumlar (2 adet haşlanmış yumurta, 3-4 köfte büyüklüğü veya 1 el avucu kadar et/tavuk/balık, 1 avuç fındık veya badem, 2 küçük kepçe (8-10 yemek kaşığı) kuru baklagiller
- 8-10 porsiyon ekmek ve tahıllar (2 dilim tam buğday ekmeği, 30 gram galeta/grisini (1 porsiyon), 4-5 yemek kaşığı bulgur pilavı, 1 adet simit, 1 küçük kase çorba, 1 büyük kase patlamış mısır (yağsız/ az yağlı)
- En az 5 porsiyon sebze-meyve (mevsim sebzeleri, 1 orta boy meyve çeşitleri, 8-10 yemek kaşığı zeytinyağlı sebze yemeği, 1 büyük kase salata, 1 küçük kase taneli meyve çeşitleri)
- Yağ grubu yemeklerle alinan yağlar
- En az 2 litre su
Lohusalık Döneminde Nelere Dikkat Edilmelidir?
- Reçete edilmişse ilaçların zamanında alınmasına dikkat edilmelidir.
- Lohusalık boyunca cinsel ilişki önerilmez.
- Genellikle bebekler için verilen 5. gün kontrol muayenesinde annenin de kontrol edilmesinde fayda vardır.
- Kullanılan pedler emici, yumuşak, kokusuz olmalıdır. Sık sık değiştirilmeli pamuklu iç çamaşırı tercih edilmelidir.
- Kanama 3 günden sonra zamanla azalıp löşi denilen bir akıntıya dönüşür. Löşi enfeksiyona uygun bir ortam oluşturduğu için hijyene çok dikkat edilmeli, eller sıklıkla sabunla yıkanmalıdır.
- Vajinal doğumda esneyen vajina zamanla tam olmasa da eski sıkılığına kavuşur. Bu sıkılığı sağlamak için kegel egzersizi yapmakta fayda vardır.
- Epizyotomi onarımında yapılan dikişler alınmaz. 1 – 2 hafta içinde kendiliğinden düşer. Bölgeyi kuru tutmak önemlidir. Pansuman gerekmez. Sezaryen dikişleri genellikle estetik, cilt altı dikişleridir.
- İlk aylarda cinsel isteksizlik olabilir. Hormonların etkisiyle ve bebeğe olan ilgiyle kadınlar bir süre eşlerine ilgiyi azaltabilir. Geçici bir durumdur.
- 40 dolduktan sonra jinekolojik muayene, doğum kontrol yöntemleri hakkında bilgilenme için doktor kontrolü önerilir. İlk ilişkilerde hormonların etkisiyle vajinal kuruluk olabilir. Böyle durumda ilişki öncesi kayganlaştırıcılar kullanılabilir.
- Doğum sonrası egzersizler 40 dolduktan sonra yapılabilir. Doğumdan hemen sonra kegel egzersizi yapabilirsiniz.
Lohusalık Acilleri
Aşağıdaki durumlarda muayene olmalısınız.
- Ateş: Vücut ısısı 37.5 C yi geçerse (meme, idrar yolu, epizyotomi yada sezaryen kesi yeri enfeksiyonu, sıvı açığı, memelerde süt birikmesi olabilir)
- Kanama: Adet kanamasından fazla, kırmızı renkli kanama olması
- İdrar yapamama
- Bacaklarda, göğüste ağrı
- Epizyotomi yada sezaryen kesi hattında kızarıklık, morarma, şişlik, sonradan artan ağrı
- Kötü kokulu akıntı
- Bebeği sevmeme düşüncesi, bebeğin beslenme, uykusuyla ilgili derin kaygılar, bebeğe zarar verme korkusu, çökkün duygular, suçluluk duygusu (doğum sonrası depresyonun ilk bulguları olabilir)
