İnsan vücudunun işleyişini kontrol eden hormonların üretimi ve hedef organa ulaşımındaki sorunlar pek çok sağlık problemine neden olur. Kadın ve erkekte üreme sağlığı için gerekli hormonlarda eksiklik, hem üreme sağlığı hem de cinsiyet ayırtedici özelliklerin gelişmesini olumsuz etkilemektedir.
Hipogonotropik Hipogonadizm Nedir?
Hipogonadotropik hipogonadizm kadın ve erkekte beyinde hipotalamustan GnRH (gonotropin salıverici hormon) salgısının yetersiz olması yada normal salgıya rağmen beyinde hipofiz bezinin yanıtsız kalması nedeniyle oluşan, ilaçsız adet görememe ile karakterize hormonal bir patolojidir. Kısaca hipo hipo olarak adlandırılır. Kadın ve erkekte üreme hormonları hipotalamustan salglanan GnRH, hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH, yumurtalıklardan salgılanan estrojen ve progesteron, testislerden salgılanan testestoronu içerir. Bu hormonlar, aralarında olan mükemmel bir işleyiş ile üreme sisteminin sağlıklı olmasını sağlar. Yazım, kadınlarda olan hipogonotrapik hipoganizmi içermektedir.
Hipogonadizm Neden Oluşur?
Hipogonadizm nedenleri primer (doğuştan) ve sekonder (edinilmiş) olarak iki başlık altında incelenir. Doğuştan ergenlik dönemine kadar hormonlar sessiz kalır. Normal gelişimde ergenlik döneminde kadınlarda memeler büyümeye başlar, koltuk altı ve genital bölgedeki kıllar gelişir ve genital bölge değişime uğrar. Yumurtalıklar üremeye hazır yumurtaları olgunlaştırabilecek kapasiteye ulaşır ve ilk adet kanaması ile ergenlik dönemi başlar. Hipo hipoda bu işleyiş tam anlamıyla gerçekleşemez.
- Primer yani doğuştan hipogonadizm nadir görülür.Kallmann Sendromu, Charge sendromu gibi konjenital, genetik defektler doğuştan hipogonadizm nedenlerindendir. Kallmann sendromu da dahil olmak üzere, hipogonadotropik hipogonadizm olgularında 20’ nin üzerinde sorumlu gen tarif edilmiştir.
- Sekonder yani kazanılmış hipogonadizm daha sık görülür. Hipofiz bezi tümörleri, kronik sistemik hastalıklar, beslenme bozuklukları, hipotiroidizm, hiperprolaktinemi, obezite, diabet, cushing sendromu, anoreksiya nervosa, bulimia, otoimmun hastalıklar, nefrotik sendrom, orak hücreli anemi, talasemi, alkolizm, infiltratif hastalıklar, tüberküloz, HIV/ AIDS, sifiliz, beyin travmaları, hipofiz bezi ameliyatları, iskemi, sheehan sendromu, ilaçlar hipogonodizme neden olabilir.
Hipo Hipo Belirtileri Nelerdir?
Hipogonadizm belirtileri kadının yaşına, hormon eksikliğinin seviyesine, varsa geçirdiği hastalıklara göre değişebilir. Hipogonadizmin kadınlardaki en belirgin belirti adet düzeninin değişmesi veya adetin tamamen kesilmesidir. Primer hipogonadizmde kadınlarda amenore şikayeti vardır, yani adet göremezler ve ergenlik belirtileri gecikir. Şikayetler estrojen hormonu eksikliğine bağlıdır. Hipogonadizmli kadınlar adet görememe, cinsel istekte azalma, memelerde sağlıksız büyüme, obezite, aşırı zayıflık, saç dökülmesi, halsizlik ve gebe kalamama şikayetleri ile doktora başvurur.
Hipo hipo olan kadınlar ilaç kullanmadan adet göremezler. Yumurtlama problemi olan kadınların % 5-10 u hipo hipodur.
Hipo Hipo Tanısı Nasıl Konulur?
Muayene ve kanda FSH, LH, Estradiol (E2), TSH, prolaktin düzeyleri, karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri ile tanı konulur. Kadının şikayetlerine ve şikayetlerin başladığı yaşa göre MR görüntüleme, genetik testler, koku testi, kemik mineral dansitometri, gibi ek testler yapılabilir. Hipo hipoda FSH,LH ve estradiol değerleri düşüktür.
Ultrasonografide yumurtalıkların gerçek rezervi anlaşılamayabilir. Gebelik arzusu olan kadınlarda AMH testi yararlı olabilir. Hipo hipo ultrasonda polikistik over gibi görülebilir. Polikistik over sendorumunda FSH ve LH düzeyleri normal hatta LH düzeyi yüksek, E2 normal yada yüksektir. Polikistik overi olan adet göremeyen kadınlarda adet söktürücü olarak bilinen progesteron hormonları adet kanamasını sağlarken, hipo hipoda progesteronla beraber estrojen kullanımı ile adet kanamasını olur.
Hipogonadotropik Hipogonadizm Kısırlık Yapar mı?
Hipo hipo olan kadınlarda hipofizden salgılanan hormonlar yetersiz olduğu için yumurtlama gerçekleşemez. Estrojen ve progesteron hormonunun düşük olması nedeniyle hormonlara bağlı çekilme kanaması yani adet kanaması olmaz. Hipo hiposu olan kadınlarda yumurtlama olmadığı için gebelik oluşamaz.
Hipo Hipo Tedavisi Nasıldır?
Hipogonadizm tedavisinde iki amaç vardır:
- Eksik olan hormonu yerine koymak: Hipo hipo olan kadınlarda tedavide amaç vücutta eksik olan hormonları (estrojen ve progesteron) yerine koymaktır. İlaçlarla düzenli adet döngüsü sağlanır. Primer hipo hipoda fiziksel ve psikolojik gelişim için hormon takviyesi esastır. Hormon formu hastanın yaşına, beklentisine, ek sağlık sorunlarına göre seçilir. Hormon takviyesi almayan hipo hipo kadınlarda erken yaşta kemik erimesi başlamaktadır.
- Çocuk sahibi olabilmeyi sağlamak: Kadınlarda yumurtlamayı uyarabilen gonotropinlerle yumurta hücresi döllenmeye hazır hale getirilerek, doğal yollarla, aşılama veya tüp bebek denilen yardımcı üreme yöntemleriyle çocuk sahibi olunması sağlanabilir.
Hipogonadizm belirli bir nedenden kaynaklanıyorsa, o sorunun tedavisi ile düzelebilir ve kişi, normal sağlığına geri dönebilir. Sorunun bu kadar kolay çözülemediği, spesifik bir nedenin bulunamadığı durumlarda ise tedavi yöntemleri geçici sonuçlar verir. Tedavi bırakılırsa kişinin hormon seviyesi yeniden bozulabilir.
Sağlıklı beslenmek, fiziksel aktivite, ideal kiloda olmak esastır. Aşırı kilo alan yada kilo veren hipo hipolu kadınlar ideal kilolarına geldiklerinde hormonları normal düzeye gelir.
Hipogonadizm Hastalarının Çocuğu Olur mu?
Hipogonadizm hastaları uygun tedavi ile gebe kalabilir ve çocuk sahibi olabilirler. Yumurtlama sürecinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi için enjeksiyonlarla FSH, LH hormonları verilir.
Hipo Hipo Olan Kadınlar Nasıl Çocuk Sahibi Olabilirler?
Hipogonadizm hastalarında ilk olarak belirli tetkikler yapılır ve hormon seviyesini düşüren problem teşhis edilir. Eğer bu sorun tedavi yöntemleriyle çözülebiliyorsa hipo hipo iyileşir ve kendiliğinden gebelik olabilir
Hipogonadizmle ilişkili sorun bulunamıyorsa yada tedavi edilemiyorsa, kısırlığa neden olan ek faktör yoksa gonotropinlerle yumurtalıklar uyarılır, çatlatma iğnesi yapılarak cinsel ilişki önerilir. Ancak infertiliteye neden olan sperm parametrelerinde problem, tüplerde problemler varsa aşılama yada tüp bebek gibi tedavi yöntemleri uygulanmalıdır. Muayene, ultrason, hormon testleri, sperm analizi ve ilaçlı rahim filmi çekilerek hangi tedavinin uygulanacağına karar verilir.
Hipogonadizmi olan kadınlar ideal kiloda olmaya çalışmalıdırlar. Obez yada zayıf olan hipo hastaları ideal kilolarına geldiklerinde kendiliğinden adet görebilir ve gebe kalabilirler.
Hipo Hipo Gebelik Oranları Nedir?
Hipo hipo kadınlarda uygun tedavi ile %80’lere varan oranda gebelik olabilmektedir.
Hipogonadizm Türleri
Hipogonadizm primer ve sekonder olarak iki türdür. Primer doğuştan olan genetik problemlerden, sekonder hipogonadizm bazı hastalıklar, travma, cerrahi, ilaçlar ve kilo problemlerinden kaynaklanır.
Hipo Hipo’nun Erken Tanısı Neden Önemlidir?
Hipo hipo’nun erken tanısı fiziksel ve psikolojik sorunları ortadan kaldırır. Primer hiogonadizmde ergenlik belirtileri gecikir. Fiziksel görünüm, adet görememe genç kadınlarda psikolojik ve özgüven sorunlarına neden olur. Uygun tedavi ile fiziksel gelişim ve düzenli adet kanamaları sağlanarak normal kemik kütlesi korunur.
Hipo Hipo Erken Menopoz mudur?
Hipo hipo hastalığı erken menopoz değildir. Hipo hipoda yumurtalıklarda yumurtalar vardır, erken menopozda yumurtalıklarda yumurta sayısı azdır yada yoktur. Hipo hipoda yumurtalar bir nevi uykudadır ve iğnelerle uyarılırsa büyür. Hipo olgularında gebelik oranları yüksek, erken menopozda gebelik mümkün değildir.
Hipogonadotropik Hipogonadizm ile Hipergonadotropik Hipogonadizm Arasındaki Farklar
Hipogonadotropik hipogonadizmde kanda FSH, LH, E2 hormonları düşüktür. Gebelik isteyen kadınlarda iğnelerle yumurta büyüyebilir ve gebelik gerçekleşir. Hipergonadotropik hipogonadizmde FSH, LH yüksek E2 hormonu düşük düzeydedir, yumurtalık rezervi azalmıştır ve gebelik şansı çok düşük hatta gebelik mümkün değildir.
Hipogonadizm Sadece Bir Hormon Eksikliği midir?
Hipogonadizm kandaki gonadotropin hormon düzeyinin düşüklüğü ile kız çocuklarında yumurtlama ve menstrüasyon (adet) yokluğu, erkek çocuklarında ise sperm üretimi sorunları ile seyreden bir hormon bozukluğudur. Ancak hipo hipo, ergenlikte cinsiyete özgü fiziksel gelişme sorunlarına, kas gelişimi olumsuzluklarına ve kemik erimesine de neden olarak fiziksel ve psikolojik sorunları da beraberinde getirir.
Genetik hipo hipoda hipogonadizm bulgularına ek olarak koku alma ve işitme sorunları, yarık damak, yarık dudak, üriner sistem anomalileri, iskelet kaslarının gelişememesi, ekstremite anomalileri, santral sinir sistemi anomalileri ve bu anomalilere ait bulgular olabilir.
Hipogonadizm Hangi Yaşlarda Ortaya Çıkar?
Genetik hipogonadizm daha anne karnında iken başlarken edinsel hipogonadizm yaşamın her evresinde görülebilir.
Doğum sonrası ergenliğe kadar sessiz bir dönem vardır. Ergenlik dönemiyle birlikte her iki cinste hormonların etkisi ile kadın ve erkekliğe özgü değişimler başlar. Primer hipo hipo, ergenlik çağlarında olması gereken fiziksel gelişmelerin zamanında gerçekleşmemesi, boy kısalığı, gelişme geriliği, cinsel organlarda gelişememe, psiklojik bozukluklar, cinsel kimlik bozuklukları ile belirti verir. Yetişkin yaşlarda ise adet görememe ve kısırlık ortaya çıkabilir. Hipogonadizmin erken tanısı önemlidir.
Hipogonadizm Belirtisi Olan Bireyler Kime Başvurmalıdır?
18 yaş altında hipo hipo belirtileri olan çocuklar çocuk endokrinolojisi uzmanı, 18 yaş üzeri bireyler yetişkin endokrinolojisi uzmanına başvurmalıdır.
18 yaş üzeri cinsel sağlık ve gebelik isteği olan kadınlar kadın hastalıkları ve doğum uzmanına, erkekler üroloji uzmanına başvurmalıdır.
Hipogonadizm Genetik midir?
Her hipogonadizm genetik değildir. Doğuştan hipogonadizm çoğunlukla kalıtsal hastalıklardan kaynaklanmaktadır. Bu çocuklarda daha yaşamın ilk dönemlerinden itibaren bir gelişme geriliği, cinsel karmaşa ve seks organlarında belirsizlik, zamanında ergenliğe girememe, adet görememe, meme büyümesinde yetersizlik, kıllanmanın az olması, büyümede duraklama en belirgin özelliklerdir.
Erkekte Hipo Hipo Olur mu?
Evet erkeklerde de hipo hipo olabilir. Normal gelişimde ergenliğe giren erkeklerde koltuk altı ve genital bölgede kıllar gelişir, penis ve testisler büyür. Testosteron hormonu düzeyi artması ile meni ve sperm hücresi yapımı başlar, ses organı erkeğe özgü kalınlaşır, vücudun kas yapısı gelişir ve ilk meni ile ergenlik oluşur. Doğuştan hipo hipo olan erkeklerde, boy kısalığı, gelişme geriliği, cinsel organlarda gelişememe, psiklojik bozukluklar, cinsel kimlik bozuklukları ve yetişkin yaşlarda kısırlık ortaya çıkabilir.
Erişkin yaş hipo hipo erkeklerde sertleşme sorunları, cinsel isteksizlik, cinsel perfonmasta yetersizlik, meme büyümesi, yorgunluk, halsizlik ve kısırlık gibi şikayetler olmaktadır. Ülkemizde erkeklerde tanı genellikle askerlik muayenesi sırasında oldukça gecikmiş olarak konulmaktadır.