Kadınlarda adet sancısı sık karşılaşılan, kişinin yaşam kalitesini azaltan, sağlık sistemine ekonomik yük getiren önemli bir sağlık sorunudur. Adet sancısı, şiddetine bağlı olarak iş, okul ve diğer günlük aktivitelerden alıkoyabilir. İş verimini ve okul başarısısnı olumsuz etkiler.
Ağrılı Adet Görme (dismenore) Nedir?
Ağrı, gerçek veya potansiyel bir doku hasarından kaynaklanan veya bu şekilde tanımlanan, hoş olmayan bir duyu ve duygusal bir deneyimdir. Türk Dil Kurumuna göre, acı, ıstırap ve dert anlamına gelen Türkçe bir sözcüktür. Latincede ise“poena” sözünden gelir ve ceza, işkence anlamındadır.
Adet sancısı halk arasında regl ağrısı veya regl sancısı, ağrılı adet şeklinde tanımlanır. Adet sancısı adet kanaması ile veya adetten birkaç gün önce başlar, 1-2 gün veya adet kanaması boyunca sürer. Adet sancısı adet sırasında ortaya çıkan rahim (uterus) kökenli ağrılı kramplar olarak da tanımlanır. En sık görülen pelvik ağrı nedenlerindendir. Genellikle ergenlikte ve genç kızlarda görülür.
Adet sancısının tıp dilinde adı dismenoredir. Dismenore, Yunancadan “dys” zor, ağrılı, “meno” ay ve “rrhea”, akıntı olarak çevrilmektedir.
Ağrılı Adet Görme Nasıl Olur?
Adet sancısı adetle beraber veya adetten 1-2 gün önce kasıklarda kramp tarzında başlar ve 2-3 gün devam eder. Ağrı bazen bele veya bacağa vurabilir. Hafif adet sancıları önemli değildir ancak günlük yaşantıyı etkileyecek düzeyde ise mutlaka muayene olmalıdır.
Ağrılı Adet Görme Neden Olur?
Adet görme ergenliğe ulaşan birçok kadın tarafından yaşanılan bir deneyim olmasına rağmen ilkel dönemindeki insanlar tarafından uzun bir dönem anlaşılamamıştır. Tarihte adet gören kadınlar şarabı ekşitebilme, keskin traş bıçağını körleştirme gibi olağanüstü güçleri olan büyücüler olarak görülmüşlerdir. Bazı toplumlarda, adet döneminde kirli kabul edilen kadın toplumdan soyutlanır. Geçmişte kadınlar kirli olarak kabul edildikleri için kulübelere kapatılmışlardır.
Bu inanış günümüze kadar gelmekte olup hala adet gören kadınlar kendilerini kirli, hasta olarak tanımlarlar. Belkide bilinç altına yerleşen bu düşünceler yıllar yıllar içinde ağrı algısına dönüşmüştür. Yapılan araştırmalar adet görmenin kadınların kendilerini ve bedenlerini nasıl algıladığına yönelik belirleyici bir rol oynadığını göstermiştir. Utanç ve gizlenme gibi tutumlar çoğunlukla olumsuz olan deneyimlerdir .Bunlar ağrılı adet görmede psikolojik durumun etkisini gösterir.
Adet kanaması, yumurtalık ve hipofiz bezinden salgılanan hormonların düzenli işleyişi ile rahim iç duvarını kaplayan dokunun dökülmesi ile oluşan bir kanamadır. Sağlıklı bir kadında bu kanama esnasında rahimin kas dokusu kasılır ve kan dışarı atılır. Adet öncesinde yumurtalıklardan salgılanan progesteron hormonunun azalması ile rahimde prostaglandin denilen hormon benzeri yağ asitleri artar. Prostaglandinler rahim kasının kasılmasından ve ağrıdan sorumludur. Bazı kadınlarda adet öncesi dönemde ve adet döneminde prostaglandin sentezi daha fazla olur ve bu nedenle adet sancıları yaşarlar.
Prostaglandinler vucüdumuzdaki pek çok dokuda bulunan ağrı maddeleridir. Bazı kişilerde adet sancıları ile birlikte bulantı kusmalar da tabloya eklenebilir. Bulantı ve kusmalar postaglandinlerin etkileri ile oluşur ve dismenorenin şiddetli olduğunu gösterir.Altta yatan bir sorun olmayan kadınlarda adet sancısı mekanizması böyle açıklanır. Endometriozis, myomlar, rahim içi araçlar, polipler pelvik enfeksiyonlar adet sancısına neden olabilir.
Dismenore Sancılı Adet Türleri
- Primer dismenore: Dismenoreye neden olabilecek altta yatan herhangi bir hastalık saptanmazsa bu duruma “primer dismenore” denir. Genellikle ilk adet kanamalarından itibaren olan dismenore türüdür. Primer dismenore, çoğunlukla 25 yaşından önce ve ilk adet kanamasından sonraki 6-12 ay içinde görülür. İlk adet kanamalarının çoğunda yumurtlama olmaz ve progesteron hormonu salgılanmaz. Adet sancıları yumurtlama olan siklüslarda yaşanır. Primer dismenore şikayetleri ilk adetin başladığı yaşlarda ortaya çıkarak yaşın ilerlemesine bağlı olarak şiddetini azaltır. Doğum yapmak adet sancılarında iyileşme şansını artırır.
- Sekonder (ikincil) dismenore: Adet sancısına neden olan altta yatan bir patoloji varlığı sekonder dismenoredir ve sonradan kazanılmış bir problemdir. Sekonder dismenore kırklı ve ellili yaşlarda daha sık görülür. Endometriozis, myomlar, rahim içi araçlar, polipler, kistler pelvik enfeksiyonlar adet sancısına neden olabilir.
Ağrılı Adet Görme (dismenore) Belirtileri Nelerdir?
- Alt karın bölgesinde ortaya çıkan ağrı ya da kramp
- Yorgunluk, baygınlık hissi
- Ağrıya eşlik eden mide bulantısı, kusma
- Baş dönmesi
- İshal, kabızlık, bulantı, kusma gibi sindirim sistemi sorunları
- İştahta azalma
- Baş ağrısı
Bu belirtilerin biri yada birkaçı, bazı kadınlarda ise hepsi adet sancısına eşlik edebilir.
Dismenore Tanısı Nasıl Konur?
Dismenore tanısı ağrılı adet kanama şikayeti ile onur. Dismenore nedenini anlamak için muayene şarttır. Bakire kadınların muayenesi pelvik bölgeden yapılan ultrasongrafi ile, bakire olmayan kadınların muayene ve ultrasonu vajinal yoldan yapılır. Şikayete ve muayene bulgularına göre bazı testler gerekli olabilir.
Adet Sancısında hangi Testler Yapılır?
Adet sancısında mutlaka jinekolojik muayene yapılır. Muayene bulgularına göre hangi testlerin yapılacağına karar verilir. Muayene bulguları normalse test yapılmasına gerek olmayabilir.
Ağrılı Adet Görme Nasıl Tedavi Edilir?
Dismenore tedavisi hastanın durumuna göre hormon ya da ağrı kesicilerle yapılır. Ancak bazı durumlarda tedavi cerrahidir.
- Ağrı kesiciler: Dismenore, rahimde artmış olan prostoglandinler nedeniyle olduğu için prostoglandin yapımını azaltan ağrı kesiciler tedavide etkilidir. Bu grup ağrı kesiciler prostoglandin sentez inhibitörleri, non steroid antiinflamatuarlar olarak bilinir. Ağrı kesicilerin adet sancısını azaltmakla beraber adet miktarını da azaltma etkisi vardır. Ağrı kesiciler baş ağrısı, uyku hali, baş dönmesi ve sindirim sistemi ( midede ağrı, yanma, hazımsızlık, bulantı) ile ilgili yan etkileri görülebilmektedir. Ancak dismenorenin daha sık görüldüğü genç yaş kadınlar ağrı kesicileri iyi tolere ederler.
- Hormonal tedavi: Dismenoresi olan kadınlarda doğum kontrol hapları, sadece progesteron içeren haplar, hormonlu rahim içi araç (hormonlu spiral), cilt altı implant uygulanması ağrıyı azaltmakta hatta geçirmekte etkilidir. Özellikle hormonal tedavi yöntemleri gebelikten korunma isteğini de karşılar. Doğum kontrol hapları yumurtlamayı engellediği için adet sancılarını etkili bir şekilde azaltır
- Nedene yönelik tedavi: Myom, endometriozis, çikolata kisti varsa hormon tedavisi yada cerrahi girşim yapılabilir. Enfeksiyonlar nedene yönelik antibiyotikle tedavi edilir. Bakırlı rahim içi araç dismenoreye neden olmuşsa çıkarılmalıdır.
Ağrılı Adet Risk Faktörleri
Bazı durumlar dismenore için risk oluşturur.Risk Faktörleri:
- Sigara içme
- Kilo fazlalığı
- İlk adet kanamasının erken yaşta olması
- Ailede sancılı adet hikayesi
- Doğum yapmamış olmak
- Çevre kirliliği
- Depresif duygu durumu, stres
Ağrı Kesiciler Kısırlık Yapar mı?
Adet sancısı yaşayan genç kızlara çoğu anneleri ağrı kesici kullandırmak istemezler. Ağrı kesici kullanmanın ileride kısırlık yapacağı inancı yaygındır. Adet döneminde ağrı kesici kullanmanın kısırlıkla ilgisi yoktur. Ancak gebelik planlayan kadınlar adet dönemi değilde özellikle yumurtlama döneminde ağrı kesici kullanmaktan kaçınmalıdır. Ağrı kesiciler yumurtlamayı engelleyebilir.
Adet Sancısı Kısırlık Belirtisi mi?
Adet sancısı direkt kısırlık belirtisi değildir. Adet sancısının temelinde hiç bir sorun olmayabilir. Ancak dismenoreye neden olan çikolata kisti , endometriozis, pelvik enfeksiyonlar gebelik olmasını engelleyen patolojilerdir. Bu nedenle adet sancısı olan kişilerin muayene olmaları gerekir.
Adet Sancısına Ne İyi Gelir?
Yapılan çalışmalarda, magnezyum kullanmanın dismenoreyi hafiflettiği ve etkili olduğu gösterilmiştir.
Akupunktur ile ilgili yapılan çalışmaların hepsinde adet sancılarında etkili olduğu gösterilmiştir. Medikal tedavi almak istemeyen kadınlarda alternatif olarak değerlendirilebilir.
Transkütanöz Elektriksel Sinir Stimulasyonu (TENS) cilt yüzeyine yakın sinirlerin, cilde yapıştırılan elektrotlar yardımıyla değişik frekans ve yoğunlukta elektriksel sinyallerle uyarılmasını ifade etmektedir. TENS’in iki yolla etkili olduğu kabul edilmektedir. Etkili alternatif bir tedavi olmakla beraber yapılan çalışmalarda ağrıya olan etkisinin ağrı kesici ilaçlardan az olduğu gösterilmiştir.
Isı uygulaması dismenorede ağrıyı anlamlı derecede azaltır. Isı uygulamasının herhangi bir yan etkisi yoktur, diğer tedavilerin etkinliklerini artırır, iyi tolere edilir.
Adet Sancısına İyi Gelen Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Yoga, pilates gibi egzersizler ve bunların düzenli olarak yapılması adet sancısı yaşayan kadınların yaşamlarında mutlaka yer almalıdır. Nefes ve gevşeme egzersizleri gibi teknikler stresle başetmeye yardımcıdır.
Adet Sancısı Egzersizle Geçer mi?
Egzersiz düzenli yapıldığında adet sancılarına iyi gelir. Yürüyüş, bisiklet, yüzme , yoga pilates gibi egzersizler endorfin salgılamasını artırarak adet ağrısını azaltabilir. Adet sancıları sporcularda pek görülmez. Karın kaslarının kanlanmasını artırıp gevşeme sağlayan masajlar ağrıyı azaltır.
Adet Sancısı Olması Normal mi?
Çoğu kez genç kızlarda görülen adet sancısı normaldir. Altta yatan bir sağlık sorunu olup olmadığını anlamak muayene ile mümkündür. Muayene bulgularında bir sorun görülmediyse adet sancısı normaldir, ama ağrıyı azaltan tedavi planlanmalıdır.
Adet Sancısı Olmaması Normal mi?
Her genç kızda adet sancısı olacak diye bir kural yoktur. Adet sancısı olmaması normaldir.
Adet Sancılarını Azaltan Bitkisel Takviyeler ve Kürler
Bu konu ile ilgili yapılan pek bilimsel çalışmalar yoktur. E vitamini, B1 ve B6 vitaminleri ve balık yağının (omega-3 yağ asitleri) etkili olduğu bilinmektedir.
Magnezyum ve kalsiyumdan zengin gıda tüketimi, bol su içimi, omega 3 den zengin balık tüketimi, yumurta, çiğ kuruyemiş, zeytinyağı, muz, kivi tüketimi adet sancılarını azaltır. Alkol, yağlı beslenme, gazlı içecekler, tuz tüketiminden kaçınılmalıdır.
Adet Sancısına Hangi Bitki Çayı Etkili?
Bazı çaylar adet sancısına iyi gelir. Ancak fazla tüketilmemelidir.
- Papatya çayı
- Zencefil çayı
- Nane çayı,
- Safran çayı
- Tarçın çayı
- Yeşil çay
Sıcak Su Torbası Sancılı Adet Görmeye İyi Gelir mi?
Evet iyi gelir. Yakmayacak düzeyde sıcak su torbası kasık karın bölgesine uygulanır. Sıcak uygulama rahimde kan dolaşımını artırarak ağrıyı azaltır.
Evlenince Adet Sancısı Geçer mi?
Adet sancısı evlenince değil gebelik ve doğum sonrası geçer. Gebelikte salgılanan hormonlar adet sancısını azaltır.
Adet Sancısı Olan Kadınlar Ne yapmalı?
Adet sancısı olan tüm kadınların muayene olması, sancıya neden olan bir problem olup olmadığına karar verilmesi gerekir. İlaç kullanımı mutlaka doktor reçetesi ile olmalıdır. Reçete edilen ağrı kesiciler ağrı artmadan önce alınırsa daha etkili olur.
Sıcak bir duş, karın bölgesine sıcak uygulama, masaj iyi gelir.
Magnezyum, omega 3 gibi takviyeler sadece adet döneminde değil her gün düzenli kullanılmalıdır.
Sağlıklı beslenmek, egzersizi programlı olarak uygulamak önemlidir. Sigara ve alkolden uzak durulmalıdır.
Günlük yaşamı etkileyen adet sancısı şikayetiniz varsa bir jinekoloğa muayene olmanız gereklidir. Beslenme, spor, sıcak uygulama gibi uygulamalarla rahatlamıyorsanız doktorunuzun reçete ettiği ilaçları kullanmalısınız.
