Tüp bebek tedavisi aileler için hem maddi hem de manevi açıdan yorucu, heyecanlı bir süreçtir. Tedavide amaç ailelere sağlıklı bir bebek verebilmektir. Bir kaç basamaktan oluşan tüp bebek tedavisinde son aşama gebelik olup olmadığına karar vermektir. İster taze transfer, ister dondurulmuş embriyo transferi olsun anne baba adaylarının transfer sonrası gebeliği öğrenmek için yaklaşık 9-12 gün beklemekleri gerekmektedir. Aileler bu süreçte gebeliği daha erken anlayabilme arayışına girmekte, anne adayının yaşadığı belirtileri gebelik lehine yorumlamak istemektedirler.
Tüp bebek tedavisinde ailelere destek büyük önem taşımaktadır. Bir çalışmada ailelerin çoğunun bilgileri eşi, aile bireyleri, arkadaşlarından aldığı görülmektedir. Ailelere infertilitenin tıbbi ve psikolojik yönleri hakkında bilgi verilmeli, bilgiye kolay erişimleri sağlanarak güven duyusu pekiştirilmelidir.
Tüp Bebekte Tutunma Nedir?
Tüp bebek tedavi sürecinde embriyo transferi sonrası embriyonun döl yatağına (endometrium) implante olması halk arasında tüp bebeğin tutması, tüp bebekte tutunma olarak ifade edilir. Tıbbi adı implantasyondur. İmplantasyon sürecinde embriyonun çevresindeki zona pellusida tabakası kaybolur ve böylelikle embriyo çevresindeki trofoblast hücreleri endometriuma gömülür. Endometrium hücreleri tamamen embriyoyu kaplar ve gebelik oluşur. Bu süreçlerin gerçekleşmediği durumda ‘tüp bebek tutmamış’ olarak ifade edilir. Tüp bebek tedavisinde anne baba adaylarının en merak ettiği süreç tüp bebeğin tutup tutmadığıdır.
Embriyonun Rahme Tutunma Süreci Nasıl Gerçekleşir?
Embrionun rahme tutunma aşaması embriyo ile anne adayı arasındaki ilk büyük fiziksel etkileşimdir. Başarılı bir tutunma, uyumlu ve çift yönlü iletişim, ardından embriyonun tutunması ve gebeliğe hazırlanmış endometriyuma (döl yatağına) yayılımını gerektirir. İnsan döl yatağı, epitel ve stromal hücrelerden oluşan, estrojen ve progesteron gibi hormonlar tarafından döngüsel olarak düzenlenen karmaşık bir dokudur. Embriyonun implantasyonu yani tutunması, endometriumun geçici olarak açık olduğu yani embriyoyu kabul ettiği sınırlı bir dönemde mümkündür. Bu tutunma süreci bağışıklık hücreleri, sitokinler, büyüme faktörleri, kemokinler ve birçok molekülün farklı yollarla etkileşimiyle gerçekleştirilir. Başarılı bir tutunma için reseptif (alıcı) bir endometriyum, genetiği iyi bir embriyo ve bunlar arasında son derece uyumlu iletişim gereklidir.
Embriyo Transferi Sonrası Tutunma Ne Zaman Gerçekleşir?
Embriyo transferi sonrası tutunma, transfer edilen embriyonun gününe göre değişir. Yani 3. Gün embriyo transferinde tutunma 2-5 gün içinde, 5. Gün embriyo transferinde ise tutunma 1-3 gün içinde gerçekleşir. Bu nedenle 3. Gün embriyo transferlerinden en erken 12 gün sonra, 5. Gün embriyo reansferinden sonra en erken 9 günden sonra kanda gebelik testi yapılarak tüp bebeğin tutup tutmadığı anlaşılmaktadır. Doğal yolla gebelik olduğunda ise embriyo döllenmeden 5-7 gün sonra kabuğundan çıkarak saatler içinde döl yatağına tutunmaktadır.
Tüp Bebekte Tutunma Belirtileri Nelerdir?
Tüp bebek tedavi sürecinde anne baba adayının umut ve beklentisi tedavinin gebelikle sonuçlanmasıdır. Embriyo transferi sonrası bekleme sürecinde kadınlar bedensel değişiklikleri gebelik lehine yorumlama eğilimindedir. Duygusal ve bedensel değişikliklerin hissedilmesi gebelik işareti, hissedilmemesi gebelik olmadığı hissiyatı yaratmaktadır. Bu işaretlerin gebeliğin kesin kanıtı olmadığını ve bunların yokluğunun mutlaka başarısızlığa işaret etmediğini vurgulamak önemlidir. Tüp bebeğin tuttuğunun kesin kanıtı transferden 9-12 gün sonra kanda gebelik testi yapılmasıdır.
Embriyo transferi sonrası hissedilen ve embriyo tutmasına yorumlanan belirtiler şunlardır:
- Karın ağrısı veya kramplar: Tüp bebek tedavisinde transfer sonrası bazı kadınlar hafif kasık ağrısı hissedebilirler. Özellikle taze embriyo transferi yapıldı ise ağrılar yumurtalıkların büyümesi, yumurtalık kistleri ile ilgili olabilir. Transferden 10-12 gün sonra hissedilen kasık ağrıları adeti sancılı olan kadınlar için adet yaklaştığını gösterebilir. Transfer sonrası hissedilen bu ağrılar embriyonun tutup tutmadığını göstermez. Yoğun ağrılar acilen doktorunuzla görüşmenizi gerektirir.
- Hafif kanama veya lekelenme: Embriyo transferinden hemen sonra transfer işlemine bağlı hafif kanama ve lekelenmeler normaldir.
Embriyo transferinden 6-7 gün sonra hafif lekelenmeler, embriyonun rahim duvarına tutunmasının en yaygın belirtilerinden biri, olan implantasyon yani yerleşme kanamasını gösterebilir.
Daha geç olan kanamalar adet kanamasını gösterebilir.
Transfer sonrası olan lekelenmeler kanamalar transfer sonrası kullanılan ilaçlarla ilgili olabilir. Tüp bebek tedavisi doğal yolla oluşan gebelik gibi değildir. Embrionun endometriuma tutunması için transfer öncesi ve sonrası doktorunuzun reçete ettiği progesteron hormonunu düzenli ve önerilen yolla (vajinal, kalçadan yada ciltaltı iğneleri) ve önerilen dozda kullanmanız önemlidir. Bazı sikluslarda estrojen hormonu da reçete edilmektedir. Kanama durumunda doktorunuzla iletişime geçmeniz, ilaç kullanımını gözden geçirmek açısından önemlidir. Kanama olsun yada olmasın tansferden 11-12 gün sonra gebeliğin kesin kanıtı olan kanda gebelik testi yapılmalıdır.
- Memelerde hassasiyet: Memelerde hassasiyet gebelik lehine yorumlanabilir ancak gebelikte artan hormonal değişikliklere bağlı olan memelerde hassasiyet, kullanılan hormon ilaçlarına da bağlı olabilir.
- Yorgunluk ve halsizlik: Yorgunluk ve halsizlik çoğu gebe kadının gebeliğin erken dönemlerinde yaşadığı bir belirtidir. Gebelikte progesteron hormon seviyelerinin artması bu belirtilere yol açmakla beraber transfer sonrası kullanılan hormon ilaçları da aynı şikayetlere neden olmaktadır. Sabırla gebelik testi yapılan süreye kadar beklenmelidir.
- Şişkinlik ve sindirim problemleri: Gebeliğe bağlı bulantı genellikle gebeliğin 6-7 haftasından sonra hissedilir. Transferin hemen sonrası bulantı kusma varsa başka bir problemden kaynaklanması söz konusudur. Şişkinlik normal olarak progesteron hormonuna bağlı olarak hafif derecede hissedilebilir ve gebeliğin bir belirtisi değildir. Ancak karın bölgesinde şişkinliğe kasık ağrısı, bulantı, kusma ve ishal gibi belirtilerden biri yada birkaçı eşlik ediyorsa tüp bebek tedavisinin bir yan etkisi olan hiperstimülasyon sendromu olabilir. Bu belirtileri yaşıyorsanız acilen doktorunuzla iletişime geçmelisiniz.
- İdrara sık çıkma: Gebelikte artan hormonlar ve vücutta kan hacim artışı sık idrara çıkmaya neden olabilir. Ancak sık idrara çıkma ile birlikte ağrılı idrar yapma, kanama, ateş, mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler idrar yolu enfeksiyonunu gösterebilir. Bu şikayetleri yaşıyorsanız doktorunuzla iletişime geçmelisiniz.
- Vajinal akıntıda değişiklik : Embriyo transferi sonrası vajinal akıntıda artış Genellikle vajinal yolla kullanılan ilaçlar vajinal akıntıya neden olmaktadır. Koku, yanma, yeşil kanlı akıntınız varsa doktorunuzla iletişime geçmelisiniz. Vajinal akıntıda değişiklik gebelik belirtisi değildir.
- Hiçbir belirti olmaması: Yukarıda geçen belirtilerin hiç biri direkt gebeliği göstermediğinden dolayı bu belirtilerin olmaması gebe olmadığınız anlamına gelmez. Embriyo transferi sonrası hiçbir belirtiniz olmasa dahi gebe olmanız mümkündür. Embriyo tutunma belirtileri olmaması başarısızlık anlamına gelmez. Bu nedenle gebelik testi yaptıracağınız güne kadar ilaçlarınızı düzenli kullanın, moralinizi bozmayın ve umutsuzluğa kapılmayın. Ayrıca transferden hemen sonra idrarda gebelik testi yapmayın. Bazı hormon ilaçları idrarda ve kanda yanlış pozitiflik verebilmektedir. Bu nedenle 5. Gün embriyo tranferi yapıldı ise en erken transferden 9 gün sonra kanda gebelik testi yaptırmalısınız.
Tüp Bebek Tedavisinde Embriyo Tutunmasının Başarı Oranı Nedir?
Tüp bebek tedavisinde başarı kadının yaşı, embriyoların kalitesi ve genetiği, embriyoloji laboratuvar koşulları ve endometriumun reseptivite (embriyoyu tutma kapasitesi) ile ilgilidir. Tüp bebek tedavisine başlayan bir çifte yumurta toplanmadan, döllenme ve 5. Güne giden embriyo görülmeden net bir başarı oranı vermek imkansızdır. Ancak 35 yaşından genç, ek bir patolojisi olmayan (myom, polip, endometriosis gibi), endometriumu beklenen gelişimi gösteren, 5. Güne giden ve iyi kalitede embriyo tranferi yapılan kadınlarda gebelik oranları % 65 e kadar çıkmaktadır.
Tüp Bebekte Tutunmanın Gerçekleşmemesi Durumunda Ne Yapılabilir?
Embriyo transferi sonrası aileler heyecanla embriyonun tutunmasını beklerler. Gebeliğin olmaması, azalan implantasyon yani tutunma oranları, endometriumda (döl yatağı) tutunma için gerekli olan moleküllerin yokluğundan veya baskılanmasından kaynaklanır. Tutunma mekanizmaları sitokinler, hormonların yanı sıra epigenetik değişikliklerle ilgilidir. Embriyonun tutunmasının diğer bir nedeni embriyo kalitesi ve iyi kalitede transfer edilen bir embriyo da olsa embriyo genetiği ile ilgilidir. İlk tüp bebek tedavisinde gebelik olmadı ise umutsuzluğa kapılmamalıdır. Embriyo dondurma teknolojisinin gelişmesi ile fazla sayıda embriyosu olan çiftlerin embriyoları dondurulmakta ve tekrar transfer ve gebelik şansı mümkün olmaktadır.
Embriyo kalitesi iyi olmasına rağmen gebelik olmadığında sonraki denemelerde gebelik şansı yüksektir. Embriyonun tutunmasına engel olabilecek tüm faktörler değerlendirilelerek tekrar deneme yapıldığında büyük olasılıkla gebelik gerçekleşecektir. Ancak tüm yapılan testler, incelemeler ve tedaviler sonrasında embriyo kalitesi düzelemiyorsa gebelik şansı ne yazık ki oldukça düşüktür. Hatta bazı çiftlerde tedavi bırakılır.
Gebelik testi sonucunda gebelik yok ise ilaçlar bırakılır. Gebelik olmadığında doktorunuz tüp bebek tutmama nedenlerini gözden geçirecek, gerekli tanı ve tedavi yöntemlerini uygulayacak ve size özel, yeni tedavi planını belirleyecektir.
- Boivin J, Scanlan LC, Walker SM. Why are infertile patients not using psychosocial counselling? Hum Reprod. 1999;14:1384–91
- Robertson SA, et al. Embryotoxic cytokines-potential roles in embryo loss and fetal programming. J Reprod Immunol. 2018;125:80–88.
- Robertson SA, Moldenhauer LM. Immunological determinants of implantation success. Int J Dev Biol. 2014;58(2–4):205–17.
- Moreno I, Capalbo A, Mas A, Garrido-Gomez T, Roson B, Poli M, et al. The human periconceptional maternal-embryonic space in health and disease. Physiol Rev. 2023;103(3):1965– 2038.
- Kämmerer U, von Wolff M, Markert UR. Inmunology of human endometrium. Inmunobiology. 2004;209:569–74.
- Dimitriadis E, White CA, Jones R, Salomonsen LA. Cytokines, chemokines and growth factors in endometrium related to implantation. Hum Reprod Update. 2005;11:613–30.
