Kansızlık Belirtileri ve Ne İyi gelir?
Gebelerin vücudunda hem bebeğin hem de plasentanın(bebeğin eşi) bazı gereksinimlerini karşılamak için bazı değişiklikler olur.Bu değişiklikler fizyolojik değişiklikler olarak adlandırılır.Gebelikte kan sayımı yapıldığında kırmızı kan hücrelerinde azalma (kansızlık) beyaz kan hücrelerinde artma fizyolojik değişikliklerden olup, bu durum gebelik haftasına göre değişir.
Gebelikte kan damarlarında dolaşan plazma hacminde ve kırmızı kan hücrelerinde artış olur.Ancak kan hücrelerinin artışı plazma hacim artışından az olduğu için kan hücreleri yapılan tetkiklerde azalmış görülür, hemoglobin seviyesi azalır ki bu duruma gebeliğin fizyolojik anemisi denir.Bu değişiklik doğumdan 6 hafta sonra normale döner.
Demir eksiliği anemisinin nedenleri, diyette yetersiz demir alımı, kanama, adet kanamasının yoğun olması, demir emilimini bozan mide, barsak hastalıkları ve gebelikdir.
Hemoglobin: Gebelikte Amerika Birleşik Devleri verilerine göre:
- gebelik haftasında hemoglobin(Hb) 11.0 gr/dl,
- haftada 10.6 gr/dl,
- haftada 10.5 gr/dl,
- haftada 10.5 gr/dl,
- haftada 10.7gr/dl,
- haftada 11gr/dl
- haftada 11.4gr/dl ,
- haftada 11.9 gr/dl ve üzeri değerler normal olarak bildirilmiştir.Tam kan sayımında Hb olarak görebilirsiniz.
İlk 3 aylık gebelikte Hb değerinin 11g/dl ve üzerinde olması, sonraki aylarda Hb değerinin 10.5 g/dl ve üzerinde olması normal olarak kabul edilir.Gebeliğin ilk 3 ayında ve gebeliğin 24 -28 hafta arasında tam kan sayımı ile taranması yeterlidir.
Ferritin düzeyi 15 mikrogram/L üzerinde olması gerekirken gebelik, bu düzeyleri etkileyebildiğinden dolayı gebelikte rutin ferritin taraması şart değildir, önerilmez.
Beyaz küre: Gebelikte lökosit(WBC beyaz kan hücreleri-akyuvarlar) sayısında artış gözlenir.Gebeliğin 2 . ayından itibaren artar ve son aylarda 15 000/microl düzeylerine kadar ulaşır.Gebelikte 16 000/microl üzerindeki düzeyler patolojik kabul edilir.Tam kan sayımı yapıldığında referans aralığı olan 10 000 den yüksek çıkan beyaz küre değerleri siz gebeleri şaşırtmasın.Diğer branşta ki doktorlar bu durumu bilmediklerinde ‘sizde enfeksiyon var’ şeklinde yorumlayabilir.Doğum sonrası lökosit değerleri 25 000 e kadar çıkabilir ve 6. günden sonra normale iner.Tam kan sayımında WBC olarak görebilirsiniz.
Trombositler: Çoğu gebede anlamlı bir değişiklik gözlenmez bazı gebelerde hafif bir düşme görülebilir.Alt sınır 115 000/microl olarak kabul edilir.Ancak sağlıklı gebeliklerde hiçbir sorun yaratmadan 70 000- 100 000 seviyelerine iniş gözlenmiştir.Doğum sonrası 3-4 hafta sonra doğum öncesi düzeyine ulaşır.Tam kan sayımında PLT olarak görebilirsiniz.
Demir:Eritrosit yani alyuvarların yapımından demir, bakır, kobalt mineralleri ve A, B12, B6, C, E, folik asit,riboflavin ve nikotinik asit vitaminleri sorumludur.Erişkin bir kadında demir alyuvarlarda, kas ve enzimlerde, ferritin adı ile karaciğer, dalak ve kemik iliğinde depo olarak bulunur.Alyuvarlarda demir hemoglobin olarak bulunur.Demir vücudun her hücresinde önemli işlev görür ve sağlık açısından çok önemlidir.Demirin kaynağı beslenmedir.Beslenme ile alınan demir ince bağırsaktan emilir.Gebelikte demir ihtiyacı gebelik haftası ilerledikçe artar.
Gebelikte Demir Eksikliği Anemisi: Gebelikte en sık rastlanan sorun demir eksikliği anemisidir.Gelişmekte olan ülkelerde gebelerin yaklaşık %52 sinde, gelişmiş ülkelerde ise %20 sinde demir eksikliği anemisi görülür.Gebelik haftası ilerledikçe anemi riski artar.Demir eksikliği hiçbir bulgu vermediği gibi halsizlik, çarpıntı, ellerde uyuşma, yorgunluk gibi şikayetlere neden olabilir.Demir eksikliğinde ilk olarak depo demir(ferritin) azalır, daha sonra hemoglobin düzeyleri düşer.
Tanı: Dünya Sağlık Örgütü gebelikte anemi tanısı için gebeliğin herhangi bir döneminde hemoglobin değerinin 11 g/dl, hematokrit değerinin %33 ün altında olmasını kabul etmektedir(WHO, 2001).Hastalık kontrol ve önleme merkezleri ise 1. 3 aylık gebelik döneminde hemoglobinin 11 g/dl, 2. ve 3. aylık dönemde 10.5 g/dl altındaki değerleri anemi kabul etmektedir(CDC,1989).Serum ferritin düzeyleri 15 mikrogram/L altında ise anemi vardır.
Önleme: Gebelikte demir eksikliği anemisini önlemek için genelde ağızdan demir verilebilir.Genellikle günde 60-100 mg demir takviyesi yeterlidir.Amerika, Avustralya, İsveç, Danimarka ve ülkemizde demir gebelere ilaç takviyesi olarak önerilmekte, İngiltere ve Norveç’te önerilmemektedir.Dünya Sağlık Örgütü gebeliğin ilk ve son 3 ayında 2 kez tam kan sayımı önermektedir.
Tedavi: Demir eksikliği tedavisinde gebelerde, gebe olmayanlar gibi ağızdan yada parenteral(kalçadan iğne şeklinde yada damardan serum içine konularak) demir ilaçları verilir.Kan transfüzyonu da demir eksikliği tedavisinde kullanılabilir.
- Tedavide ilk seçenek ağızdan kullanılan ilaçlardır.Demir ilaçları halk arasında kan hapı olarak bilinir.2 değerlikli demir ilaçları aç, 3 değerlikli demir ilaçları aç yada tok kullanılabilir.Ağızdan kullanılan ilaçlarla ilgili en önemli sorun bulantı, kabızlık, mide yanması, dışkı renginde değişikliklerdir.Sorun yaşayan gebelerde başka bir ağızdan ilaca geçilebilir.Alışılagelmiş uygulama her gün ağızdan alınması şeklindedir.Aralıklı kullanım haftada 1 yada 3 şeklinde olabilir, böylelikle yan etkiler azalabilir.Demir ilaçları ağızdan tablet yada solüsyon şeklindedir.Demir eksikliği tedavisinde günde 100/200 mg demir kullanılır.Tedaviden en az 2-3 hafta sonra hemoglobin miktarı artar.
- Damardan demir uygulanması ağır kansızlık, hızlı tedavi gereksinimi ve ağızdan demir alamayan yada ağızdan demir tedavisi ile fayda görmeyen hastalar için tercih edilir.Allerjik reaksiyon riski yüksek olduğundan hastane şartlarında uygulanması tercih edilir.
Ağızdan yada damardan demir ilaçlarını gebeler ve emziren anneler kullanabilir.
Gebelikte demir eksikliği anemisinde anne ve bebekte oluşan riskler
- Enfeksiyona karşı direnç azalması, enfeksiyon riskinin artması
- Halsizlik, yorgunluk, çarpıntı, uyuşukluk hissi
- Doğum sonrası depresyon riskinde artış
- Doğum sonrası kanama riskinin artması
- Erken doğum riski, düşük doğum ağırlıklı bebek.Bu risk hemoglobin değeri düştükçe artar.
- Anemik anneden doğan bebeklerde anemi riskinin artması
Demir içeren gıdalar: Besinler heme ve nonheme formlarında demir içerir.Hem demir kırmızı et, balık ve tavuk etinde bulunur.Nonheme demir ise sebze, meyve, tahıllarda bulunur.Hem demir nonheme göre daha iyi emildiğinden et ürünlerinden elde edilen demir daha etkilidir ve bu nedenle vejeteryanlar demir eksikliği anemisi yönünden riskli gruptur.Ekmek ve tahıllar demir için önemli kaynakdır.C vitamini nonheme demir emilimini artırır.Kahve, çay, mide asitinin azalması, kalsiyum demir emilimini azaltır.
- Kırmızı et, beyaz et, balık (tuna, sardalye, uskumru, mezgit demir açısından zengin balıklardır)
- Yumurta: Kahvaltıda haşlanmış bir yumurta ve tam buğday ekmeği demirden zengin bir beslenmeyi sağlar. Yanında C vitamininden zengin roka, maydanoz ve biber tüketerek, taze sıkılmış portakal suyu içerek demir emilimini artırabilirsiniz.Portakal suyunun fazla kalorisi olduğu bilinmelidir. Anemisi olan gebeler kahvaltıda çay ve kahve tüketmemeli, istiyorlarsa kahvaltıdan 1 saat sonra içmelidir.
- Koyu yeşil yapraklı sebzeler: Ispanak, lahana, kara lahana demirden zengindir.Limon sıkarak C vitamini ile zenginleştirilirse demir emilimi artar.
- Bakliyatlar: Kuru fasulye, nohut ve mercimek mutlaka tüketilmelidir.
- Tahıllar: Beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği, yulaf ve kepek eklenmiş ekmekler demir açısından zengindir. Gebeler öğünlerinde tam buğday ekmeği tüketmelidir.
- Pekmez: Karadut, üzüm ve keçiboynuzu pekmezi iyi bir demir kaynağıdır.Kalori açısından tüketimine dikkat edilmelidir.
- Kuruyemiş ve kuru meyveler: Kuru yemişlerden badem, antep fıstığı, kabak çekirdeği, ay çekirdeği demir açısından zengindir.Ara öğünlerde C vitamini açısından zengin meyvelerle tüketilirse çok faydalı olur. Kuru meyveler tazesine göre daha çok demir içerir. Kurutulmuş üzüm, erik, hurma, incir ve şeftali demir açısından zengindir. Ara öğünlerde tüketerek hem kan şekerinizi dengeler hemde demir almış olursunuz.
Demir Eksikliği Anemisi ile Maternal ve Obstetrik
